การพาย
โดย กฤษฎา บุษบรรณ
หลังสวนมีการพายเรือแข่งขัน มาตั้งแต่สมัยโบราณจนถึงปัจจุบัน ได้รับวัฒนธรรมและได้ค้นคว้าวิธีการพายเรือขึ้นมาหลายแบบ หลายวิธี พอจะสรุปรูปแบบการพายเรือของหลังสวนได้ดังนี้
- ๑. พายแบบโบราณ วิธีการพายเรือแบบนี้ ไม่มีรูปแบบที่แน่นอน การฝึกซ้อมอาจจะมีบ้างเพราะต้องการความพร้อมเพรียงเท่านั้น โดยไม่ได้คำนึงถึงเทคนิควิธีการใดๆ การพายเรือโดยวิธีนี้ใช้มานาน ส่วนใหญ่มีความมุ่งหมายพายเรือเพื่อร่วมประเพณี โดยไม่ได้คำนึงถึงค่าจ้างรางวัลแต่ประการใด การพายเรือลักษณะนี้เริ่มหมดความสำคัญเมื่อมีโล่พระราชทานเป็นรางวัลเกียรติยศ ต่อมามีรางวัลเป็นเงินสดด้วย
- ๒. การพายแบบแหลมทราย (ชื่อวัดและตำบลในอำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร ซึ่งมีเรือยาวได้แชมป์มาหลายลำ หลายสมัย) การพายเรือแบบนี้เป็นการพัฒนามาจากแบบโบราณ โดยชาวแหลมทราย นับว่าเป็นแบบฉบับการพายเรือของหลังสวนอย่างแท้จริง มีความพร้อมเพรียง มีระเบียบวินัย มีความสวยงาม และประสพความสำเร็จได้แชมป์มาหลายสมัย อาทิ เรือเดชสมิง เรือแม่นางมัจฉา เรือรัตนสิงห์ เรือสิงห์ทอง เรือสิงหราช
- วิธีการพาย
- ๑. ท่านั่ง นั่งเต็มก้น ขาพับข้างที่ถนัดพิงกดแนบกับข้างเรือ ขาอีกข้างหนึ่งพับใช้ปลายเท้ากดท้องเรือดันติดกระดูกงู สะโพกข้างที่ถนัดกดเบียดกับแคมเรือ
- ๒. ลำตัวตรง โน้มไปข้างหน้าเล็กน้อย
- ๓. การจับพาย จับพายทำมุมประมาณ ๖๐ องศา มือบนจับคร่อมกำปลายสุดของด้ามพาย มือล่างหรือมือที่ถนัด จับเหนือคอพายเล็กน้อย
- ๔. การพาย โน้มตัวไปข้างหน้าให้สุด ใบพายลงน้ำในตำแหน่งที่นั่งกระทง เรือข้างหน้าถึงพายสุดแรง ใบพายถึงสะโพก
- จังหวะการพายมี ๒ อย่าง
- ๑. ออกเรือพาย ๒๐ ใบพาย พายเร็วที่สุด กระชากพายให้หนักที่สุด เพื่อให้เรือขึ้นนำคู่ต่อสู้ ถ้าไม่นำก็จะพายจังหวะนี้ต่อไปอีก
- ๒. เมื่อเรือนำ จะดึงจังหวะลดความเร็วลงเล็กน้อย แต่ลักษณะการพายเหมือนเดิม การพายเช่นนี้ได้รับความนิยมทั่วไปในหลังสวน เป็นการพายเรือที่ดีที่สุดในยุคนั้น
- ๓. การพายแบบนางลำภู (ชื่อเรือและชื่อวัดในอำเภอหลังสวน) ได้รับวัฒนธรรมการพายมา จากฝีพายของชาวตำบลบางหมาก อำเภอเมือง จังหวัดชุมพร การพายในรูปแบบนี้มีขึ้น เมื่อ ปี พ.ศ. ๒๕๑๐ เมื่อฝีพายบ้านบางหมาก มาพายเรือนางลำภูได้แชมป์ ชาวบ้านบางลำพูจึงจดจำ และปรับปรุงการพายให้เหมาะสมดีขึ้น ทำให้เรือนางลำภูได้ครองโล่พระราชทานถึง ๖ สมัย ติดต่อกัน
- วิธีการพาย
- ๑. นั่งด้วยสะโพกข้างที่ถนัดเพียงข้างเดียว
- ๒. ขาข้างถนัดเหยียดตรง ถีบยันกับกงลิง
- ๓. ขาข้างไม่ถนัด พับเข่า สอดใต้กระทงเรือที่นั่ง ปลายเท้ากดกับพื้นท้องเรือ
- ๔. ลำตัว ตัวตรง
- ๕. ท่าพาย การจับพายโดยใช้มือบนกำไม้พาย จับปลายสุดของด้ามพาย คว่ำมือ มือล่างหรือมือที่ถนัดจับเหนือคอพาย 1 คืบ สำหรับนำพาย ลูกลำอื่นๆ จับคอพาย การจับพายทำมุม ๗๐ องศา โน้มตัวไปข้างหน้าสุดเอื้อม ปักพายลงน้ำ ให้มือล่างถึงน้ำดึงพายโดยมือล่างสุดแรงมาถึงสะโพก กดมือบน งัดใบพายขึ้นและโน้มตัวปักพายใหม่
- จังหวะการพาย
- การออกเรือ พายหนักเร็ว ไม่ต้องงัดใบพาย จะออกเรือประมาณ ๓๐ ใบพาย การพายตามแบบบางหมากนี้จะช้ากว่าการพายแบบแหลมทรายประมาณ ๓ : ๒ แต่มีความหนักแน่นเต็มใบมากกว่า
- ๔. การพายแบบสุราษฎร์ธานี ทีมเรือจากสุราษฎร์ธานีเข้ามาพายเรือนางตะเคียนและได้ ครองโล่พระราชทาน เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๓๐โดยใช้ไม้พายแบบตัดปลายตรง หลังจากประสบ ความสำเร็จการพายรูปแบบสุราษฎร์ธานีจึงได้รับความนิยมสูงมาก ในการพายเรือแข่งขันของ หลังสวน หลายสำนักรับมาเต็มรูปแบบ บางแห่งก็เอาเข้ามาปรับปรุง เพื่อให้เหมาะสมใช้กัน ประมาณ ๑๐ ปี
- วิธีการพาย
- ๑. นั่งเบี่ยงลำตัวเข้าข้างในเล็กน้อย
- ๒. ขาข้างที่ถนัดแปะติดกดกับแคมเรือด้านใน เข่าและขาช่วงล่างตั้งฉาก เท้าถีบกับกระดูกงู
- ๓. ขาข้างที่ไม่ถนัด พับงอเข่า สอดใต้กระทงเรือ ท่านั่งปลายเท้ากดพื้นเรือ หรือนั่งครึ่งสะโพก เหยียดตรง
- ๔. จับพายปลายสุด คว่ำมือ มือล่างจับที่เหนือคอพายเล็กน้อย ตะแคงตัวออกนอกลำเรือ มือบนจับพายเหนือหัว โยกตัวปักพายใช้แรงไหล่ สะเอว กระชากพายให้เลยตำแหน่งที่นั่งพายและสะบัดใบพายออกด้านนอก
- จังหวะการพาย
- ๑. จังหวะออกเรือ จะพายเร็วไม่สะบัดพาย
- ๒. จังหวะสุดท้าย พายเร็วขึ้นกว่าจังหวะกลาง แต่เพิ่มการสะบัดใบพายเหมือนกับจังหวะกลาง
- ๕. การพายแบบกันตัง ในปัจจุบันการพายแบบนี้เป็นที่นิยมที่สุดที่หลังสวนและในภาคต่างๆ เนื่องจากฝีพายจากอำเภอกันตัง จังหวัดตรังประสบความสำเร็จได้รับคัดเลือกเป็นนักกีฬาทีม ชาติไทยและพายเรือชัยเทพ ชนะได้ครองโล่พระราชทานสามสมัยติดต่อกันที่สนามแข่งเรือ ของหลังสวน
- วิธีการพาย
- ๑. ท่านั่ง ถนัดขวา ขาขวาพับงอสอดใต้กระทงเรือ ปลายเท้าขวากดกับพื้นเรือ ขาซ้ายเหยียดตรง ถีบกงลิง
- ๒. สะโพก ข้างถนัดกดนั่งบนกระทงเรือ เบียดแคมเรือ
- ๓. ลำตัวยืดตรง
- ๔. การจับพาย มือบน จับกุมหมวกพาย หัวแม่มือจับกำตำแหน่งคอของหมวกพาย มือล่าง คือ มือที่ถนัด จับพายห่างจากคอพายขึ้นไป ๒ กำมือ
- ๕. ท่าพาย โน้มตัวไปข้างหน้าให้สุดแขนขวา (มือล่าง) เหยียดตรง แขนซ้าย (มือบน) อยู่เหนือหน้าผากเล็กน้อย เบี่ยงตัวออกนอกลำเรือเล็กน้อย ปักพายลงน้ำ ชิดแคมเรือ ลากมือล่างและพายสุดแรงมาถึงตำแหน่ง เข่าพับ ยกพายขึ้นตรงๆ ห้ามบิดใบพาย โน้มตัวเต็มที่ ปักพายเช่นเดิม ใช้แรงจากหัวไหล่ ข้อลำตัวช่วย
- จังหวะการพาย
- ๑. การออกเรือ เตรียมตัวพร้อม จับพายทำมุม ๔๕ องศา มือบนแนบหู มือล่างห่างคอพาย ๑ กำมือ
- ๒. ช่วงปลาย พายเร็วกว่าช่วงกลาง แต่หนักและเต็มใบเหมือนช่วงกลาง